Akademik Birisi

Tüketici psikoloğu Adam Ferrier tarafından yapılan araştırmalara göre, insanlar 'kusurlu' kurabiyeleri tercih ediyor.

Pratfall Etkisi, sosyal psikolog Elliott Aronson tarafından 1966 yılında geliştirilen bir teoridir ve toplum tarafından "üstün" olarak algılanan bir kişinin küçük hatalarının ya da sakarlıklarının, beklendiği gibi negatif değil, aksine pozitif bir etki yarattığını savunur. Yani, toplumun yücelttiği ve olağanüstü bir şekilde algıladığı bir kişi, hatalar yaparak ya da bir sakarlık sergileyerek "insanlaştığında", bu kişi daha sempatik, daha çekici ve daha yakın bir figür haline gelir.

Yine de önemli bir uyarı var:

Pratfall Etkisi, yalnızca söz konusu kişi (veya marka) zaten yetenekli veya ortalamanın üzerinde bir performans sergiliyorsa işe yarar.

Aronson'ın Pratfall Deneyi

Aronson, Pratfall Etkisi'ni test etmek amacıyla 48 üniversite öğrencisiyle bir deney yapar. Bu 48 öğrenciye 4 farklı adayın ses kayıtları dinletilir. Bu adayların özellikleri şu şekildedir:

1. Bilgili aday: Yüksek bilgi ve başarıya sahip biri.
2. Sıradan aday: Bilgi seviyesi düşük biri.
3. Bilgili ama sakar aday: Yüksek bilgiye sahip ancak sakar hareket eden biri.
4. Sakar aday: Hem bilgisi düşük hem de sakar biri.

Katılımcılara, her bir adayın ne kadar başarılı ve yetenekli olduğu hakkında bilgiler verilir. Adayların ses kayıtları dinletildikten sonra, birinci ve dördüncü adaylar, mülakat sırasında küçük bir hata yaparlar (örneğin, "Eyvah! Evraklarımın üzerine kahve döktüm!"). Deneyin sonucunda, bilgili ve sakar adayın (evraklarına kahve döken) dinleyiciler tarafından daha sempatik ve sevilesi bulunduğu görülür. Diğer taraftan, sıradan adayın aynı hatayı yapması, ona duyulan ilgiyi ve sempatiyi azaltır. 

Bu durum aslında bize zeki ve başarılı kişilerin hata yapma lüksünün daha kabul edilebilir olduğu sonucunu da vermektedir. Örneğin bir futbol takımında yer alan dünyaca ünlü futbolcuların kaçırdıkları pozisyonlar taraftarlar tarafından normal karşılanabilirken, ünü ülke sınırlarını aşmamış olan futbolcuların kaçırdıkları pozisyonlar taraftarların daha fazla gözüne batabilmektedir.

Günlük Hayatta Pratfall Etkisi

Günlük yaşamda, ünlüler ve siyasiler üzerinde bu etkiyi gözlemlemek oldukça kolaydır. Çünkü bu kişiler genellikle toplum tarafından "üstün" olarak algılanır. Üstün olarak görülen kişilerin küçük hatalar yapması, bu kişilere duyulan sempatiyi artırabilir. İnsanlar, ünlülerin ya da toplumun önde gelen figürlerinin hata yapmalarını, onları daha "insan" yapıcı bir özellik olarak görebilir. Bu yüzden, küçük bir sakarlık veya hata, bu tür kişilerin daha çekici ve sempatik olmalarına yol açar.

Örneğin, 2018'de KFC'nin Birleşik Krallık'ta tavuğu tükendi. Sıkıcı bir açıklama yapmak ve bahaneler üretmek yerine, bu komik reklam kampanyasıyla hatayı sahiplendiler.

Peki soruyoruz?

"Hata yapmak mı sizi daha sempatik yapar yoksa sempatik olmak mı size hata yapabilme imkanı sağlar?"

Son yıllarda, Amerikalı büyük teknoloji şirketleri, özellikle yapay zeka (AI) ve veri merkezlerinin artan enerji taleplerini karşılamak amacıyla nükleer enerjiye büyük bir ilgi gösteriyorlar. Bu eğilimin, çevresel sürdürülebilirlik hedefleri ve güvenilir enerji kaynaklarına duyulan ihtiyaçtan kaynaklandığı ifade ediyorlar.

Bu durumun bazı sebepleri bulunmakta;

1. Yüksek Enerji Talebi ve Sürekli Güç İhtiyacı: Yapay zeka uygulamaları ve gelişen teknolojiler, veri merkezlerinin enerji tüketimini önemli ölçüde artırmıştır. Bu merkezler, 7/24 kesintisiz çalışmaları nedeniyle sabit ve yüksek enerji arzına ihtiyaç duyarlar. Nükleer enerji, bu tür sürekli ve yüksek enerji taleplerini karşılamak için ideal bir çözümdür. Yıllık küresel veri merkezi enerji tüketimi halihazırda yaklaşık 460 terawatt-saat (TWh) olduğu tahmin ediliyor, bu da küresel elektrik talebinin kabaca %2'si.

2. Karbon Salınımının Azaltılması ve Sürdürülebilirlik Hedefleri: Teknoloji şirketleri, karbon ayak izlerini azaltma ve yenilenebilir enerji hedeflerine ulaşma konusunda baskı altındadır. Nükleer enerji, düşük karbon emisyonları ile büyük miktarlarda elektrik üretimi sağlayarak bu hedeflere ulaşmada önemli bir rol oynar. Amazon 2040 yılına kadar sıfır karbon hedefine ulaşmak istiyor.

3. Güvenilir ve Sürekli Enerji Kaynağı Arayışı: Rüzgar ve güneş enerjisi gibi yenilenebilir kaynaklar, hava koşullarına bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Nükleer enerji ise hava koşullarından bağımsız olarak sürekli ve güvenilir bir enerji arzı sunar, bu da veri merkezlerinin istikrarlı çalışması için kritik öneme sahiptir.

Hangi teknoloji şirketleri nükleer enerji yatırımı yapıyor?

Meta (Facebook): Meta, yapay zeka inovasyonu ve sürdürülebilirlik hedeflerini gerçekleştirmek için nükleer enerji geliştiricilerinden teklifler almayı planlamaktadır. Şirket, 2030'ların başından itibaren ABD'de 1-4 gigawatt yeni nükleer üretim kapasitesi hedeflemektedir.

Amazon: Amazon'un bulut bilişim hizmeti olan AWS, Virginia eyaletindeki bir enerji sağlayıcısıyla küçük modüler reaktörler (SMR) geliştirilmesi için 500 milyon dolarlık bir anlaşma imzalamıştır. SMR'ler, daha küçük bir alana inşa edilebilen ve şebekeye yakın konumlandırılabilen gelişmiş nükleer enerji sistemleridir.

Google: Google, Kairos Power ile gelişmiş küçük modüler reaktörlerden (SMR) elektrik satın almak için tarihi bir anlaşma yapmıştır. Bu anlaşma, şirketin yapay zeka yatırımlarını desteklemek ve iklim hedeflerine ulaşmak için temiz ve güvenilir enerji arayışının bir parçasıdır.

Microsoft: Microsoft, nükleer enerjiye yatırım yaparak yapay zeka alanında öncü olmayı ve veri merkezlerinin çevresel etkisini azaltmayı hedeflemektedir. Şirketin kurucusu Bill Gates, nükleer enerjinin iklim değişikliğiyle mücadelede kilit bir rol oynayacağına inanmaktadır.

Peki Yukarıda Sıkça Bahsettiğimiz SMR nedir?

Küçük Modüler Reaktörler (SMR), geleneksel büyük nükleer santrallere kıyasla daha küçük boyutlarda ve daha esnek bir tasarıma sahip nükleer reaktörlerdir. Bu reaktörler, genellikle 50-300 MW arasında elektrik üretme kapasitesine sahip olup, modüler yapıları sayesinde fabrikalarda üretilip, inşa edildikleri bölgelere taşınabilirler. Şu anki piyasa koşulları, SMR'lerin 2-4 milyar dolar arasında bir maliyetle kurulabileceğini göstermektedir. SMR'lerde yakıt olarak uranyum ve toryum kullanılmaktadır.

Kaynaklar:

• businessinsider.com
• New York Post 
• The Verge

Bir unicorn şirket, değerlemesi 1 milyar Amerikan doları veya daha fazla olan, genellikle erken aşama (startup) bir teknoloji şirketine verilen isimdir. Bu terim, nadir bulunan bir şeyin (yani bir unicorn, mitolojik bir yaratık) nadirliğini vurgulamak için kullanılır, çünkü unicorn şirketler, özellikle başlangıç aşamasındaki firmalar için oldukça istisnai bir başarıdır. Unicorn şirketler genellikle hızla büyüyen ve yenilikçi iş modellerine sahip firmalardır.

Türkiye’den Unicorn Şirket Örnekleri 2024 Yılı

Türkiye’de birkaç unicorn şirket bulunmaktadır. Bunlar, büyüme potansiyeli yüksek ve yatırımcılar tarafından büyük bir ilgiyle desteklenen Türk girişimleridir. Türkiye’den bazı unicorn şirket örnekleri şunlardır:

• Peak Games: Peak Games, özellikle mobil oyunlar geliştiren ve dünya çapında büyük başarılar elde eden bir Türk oyun şirketidir. 2020 yılında, Zynga tarafından 1,8 milyar dolara satın alınmıştır.

• Getir: Getir, kullanıcıların günlük ihtiyaçlarını hızlı bir şekilde (10 dakikada) teslim eden bir platformdur. Mobil uygulama üzerinden hızlı teslimat, market alışverişi ve diğer günlük ürünlerin teslimini sağlar.

• Yemeksepeti: Yemeksepeti, Türkiye'nin en büyük online yemek siparişi platformudur. Restoranlardan yemek siparişi vermek için kullanıcıların bir araya geldiği bir dijital platform sunar.

• Hepsiburada: Hepsiburada, Türkiye'nin en büyük ve köklü e-ticaret platformlarından biridir. Elektronikten giyime, ev eşyalarından kozmetiğe kadar geniş bir ürün yelpazesi sunar.

• Insider: Insider, şirketlere kişiselleştirilmiş dijital pazarlama çözümleri sunan bir teknoloji şirketidir. Web sitesi ve mobil uygulamalar üzerinden kullanıcı deneyimini optimize etmek için yapay zeka destekli araçlar kullanır.

• Dream Games: Dream Games, mobil oyunlar geliştiren bir Türk oyun şirketidir. Özellikle kullanıcı dostu ve bağımlılık yapıcı oyunlarıyla dikkat çeker. 2021 yılında unicorn statüsüne ulaşmıştır.

• Papara: Papara, dijital ödeme ve finansal hizmetler sunan bir fintech şirketidir. Kullanıcıların kolayca ödeme yapmalarını, para göndermelerini ve alımlarını yapmalarını sağlayan bir platform sunar.

Unicorn Olarak Anılmanın Avantajları

Unicorn olarak kabul edilen bir şirketin sahip olduğu avantajlar şunlardır:

1. Yatırım Çekiciliği
   Unicorn statüsü, şirketin büyük bir başarıya ulaştığını ve gelecekte daha fazla büyüme potansiyeli olduğunu gösterir. Bu da daha fazla yatırımcıyı çekmeye yardımcı olabilir ve şirketin gelecekteki finansman turlarında daha yüksek değerlemelere ulaşmasına olanak tanır.

2. Güven ve Prestij
   Unicorn olarak tanınan şirketler, pazarda prestij kazanır ve müşteriler, ortaklar ve diğer şirketler nezdinde güven oluşturur. Bu, ticari ilişkilerde ve müşteri kazanımında faydalı olabilir.

3. Pazar Payı ve Rekabet Avantajı
   Unicorn şirketler, büyük bir yatırım alma avantajına sahiptir ve bu, onları sektördeki rakiplerine karşı rekabet avantajı sağlar. Büyük yatırımlar, daha hızlı büyüme, daha fazla Ar-Ge harcaması ve ürün geliştirme fırsatları yaratır.

4. Uluslararası Genişleme
   Unicorn olmak, şirketin sadece yerel pazarda değil, küresel pazarda da büyük bir oyuncu olma yolunda olduğunu gösterir. Birçok unicorn şirket, uluslararası pazarlara açılarak küresel düzeyde büyür.

5. Çekici İstihdam Olanakları
   Unicorn statüsüne sahip şirketler, nitelikli iş gücünü cezbetme konusunda daha avantajlıdır. Genellikle iyi maaşlar, hissedar olma fırsatları ve güçlü bir şirket kültürü sunarak yetenekli çalışanları şirketlerine çekebilirler.

Karanlık Fabrika (Dark Factory), otomasyon ve yapay zeka teknolojilerinin yüksek derecede kullanıldığı, insana gerek kalmadan tamamen robotlar ve makineler tarafından yönetilen, çalışanların fiziksel olarak yer almadığı üretim tesislerine verilen isimdir. Bu tür fabrikalarda ışıklar genellikle kapalıdır, çünkü insan müdahalesine gerek yoktur ve makineler, robotlar veya otonom sistemler 24 saat boyunca üretimi sürdürür.

Karanlık Fabrikalar Pazarı, 2025 yılında 47,26 milyar USD'den 2032 yılında 76,43 milyar USD'ye ulaşarak %7,1'lik bir bileşik yıllık büyüme oranı (CAGR) gösterecek şekilde önemli bir büyüme beklemektedir. Bu büyüme, optimize edilmiş üretim operasyonlarına, düşük maliyetlere ve robotik ile yapay zeka (AI) gibi otomasyon teknolojilerinin artan kullanımına olan ihtiyacı yansıtmaktadır. Pazarın büyümesinin başlıca sebepleri arasında iş gücü maliyetlerindeki artış ve iş gücü eksiklikleri yer almakta olup, bu da endüstrileri otomasyona yönlendirmektedir.

Karanlık Fabrika Özellikleri

1. Otomasyon ve Robotlar: Fabrikadaki tüm üretim süreçleri, robotlar ve otomatik makineler tarafından gerçekleştirilir. İnsan iş gücüne ihtiyaç duyulmaz.
2. Yapay Zeka: Üretim süreçlerini izlemek ve optimize etmek için yapay zeka (AI) teknolojileri kullanılır.
3. 24 Saat Çalışma: İnsanlar dinlenirken veya tatilde olsa da, karanlık fabrikalar kesintisiz olarak çalışabilirler.
4. Verimlilik ve Hız: Otomasyon sayesinde üretim süreçleri daha hızlı, verimli ve hatasız hale gelir. Ayrıca üretim maliyetleri düşer.
5. Daha Düşük İşçilik Maliyetleri: İnsan gücüne ihtiyaç duyulmadığı için işçilik maliyetleri önemli ölçüde azalır.

Karanlık Fabrika Örnekleri

1. Otomotiv Üretimi: Otomobil üreticileri, yüksek derecede otomasyon kullanarak, karanlık fabrikalar kurabilmektedir. Bu fabrikalarda robotlar araç montajlarını, parça yerleştirmelerini ve kalite kontrollerini yapar.

2. Elektronik Üretimi: Elektronik cihazların üretildiği bazı tesislerde de karanlık fabrika teknolojileri kullanılmaktadır. Özellikle akıllı telefon, televizyon veya bilgisayar gibi cihazların üretiminde, üretim hatları robotlar ve makinelerle yönetilmektedir.

3. Gıda ve İçecek Üretimi: Bazı gıda üreticileri de otomatikleşmiş üretim hatlarıyla ürün üretir. Bu fabrikalar insana minimum gereksinim duyacak şekilde tasarlanır.

4. İlaç Sektörü: İlaç üretiminde de karanlık fabrika anlayışı uygulanabilir. Üretim süreçlerinin yüksek hijyen gerektirdiği bu sektörde, otomatik sistemler ile kontaminasyon riski minimize edilir.

Türkiye'nin İlk Karanlık Fabrikası

Karanlık Fabrika Kuracak Markalar

Birçok büyük şirket, üretim süreçlerinde otomasyonu artırmak ve verimliliği yükseltmek amacıyla karanlık fabrika kurmaktadır. Bu fabrikalar, genellikle geleceğe yönelik yüksek teknoloji yatırımları olarak kabul edilir. İşte bazı örnekler:

1. Tesla: Tesla, otomotiv sektöründeki üretim süreçlerini büyük ölçüde otomatikleştirmiştir. Tesla'nın bazı üretim tesislerinde insana gerek kalmadan robotlar ve makineler üretim yapmaktadır.

2. Amazon: Amazon, robot teknolojileri kullanarak depo ve dağıtım süreçlerini otomatikleştirmiştir. Amazon, bazı ürünlerinin depolanması ve dağıtımı için karanlık fabrikalar tarzı sistemler geliştirmektedir.

3. Foxconn: Apple’ın en büyük tedarikçilerinden olan Foxconn, elektronik ürünlerin üretimi konusunda robotlar ve otomasyon kullanarak üretim süreçlerini karanlık fabrikalara benzer şekilde yapılandırmıştır.

4. BMW: BMW, otomotiv sektöründe karanlık fabrika anlayışını benimseyen bir diğer markadır. Şirket, otomobil üretiminde robotları yoğun şekilde kullanarak insan müdahalesini minimize etmektedir.

5. Siemens: Siemens, özellikle endüstriyel otomasyon ve robot teknolojileri konusunda öncü bir şirkettir. Bu şirket, karanlık fabrika teknolojilerini bazı üretim süreçlerinde kullanmaktadır.

Greenwashing, çevre dostu veya sürdürülebilirlik vaadinde bulunan ancak aslında bu vaatleri yerine getirmeyen şirketlerin veya markaların uyguladığı bir pazarlama stratejisidir. Başka bir deyişle, şirketler çevreye zarar verici uygulamalarını gizlemek veya bu konuda daha iyi olduklarını göstermek amacıyla yanıltıcı reklamlar ve mesajlar kullanır.

Green Washing Uygulamalarının Amacı Nedir?

Greenwashing'in amacı, tüketicileri çevre dostu ve etik bir şirket olarak algılamalarını sağlamak ve böylece çevre bilinci hassasiyetine sahip olan tüketicilerin ilgisini çekmektir. Şirketler bu tür stratejilerle satışlarını artırmayı, pazar paylarını büyütmeyi ve genellikle daha yüksek fiyatlarla ürünlerini satmayı hedeflerler.

Greenwashing Örnekleri

Yanıltıcı Etiketler: Bir ürünün ambalajında çevre dostu olduğu ima edilse de, aslında çevreye zarar veren materyaller içeriyor olabilir. Örneğin, "doğal" veya "organik" gibi kelimeler kullanılarak, ürünün çevre dostu olduğu izlenimi yaratılabilir. Örnek olarak Changing Markets Foundation'ın 2021 raporunda ortaya çıkan green washing miktarına şaşırabilirsiniz. Sürdürülebilirlik iddialarının doğruluğunu kontrol etmek için büyük cadde moda markalarının kıyafetlerini inceleleyen bu kuruluş H&M isimli markanın ürün etiketindeki belirttiği gibi çevreci olmadığı her 100 üründen 96'sında yanıltıcı ifadeler kullandığı ortaya çıktı. 

Yeşil Renk Kullanımı: Şirketler bazen sadece ürün ambalajlarını yeşil renkle tasarlarlar ya da yeşil yaprak gibi semboller kullanarak, çevre dostu imajı çizmeye çalışırlar. Günümüzde bir çok marka bunu yapıyor.

Gerçek Dışında Sertifikalar: Çevre dostu olduğunu gösteren ancak gerçekte geçerli olmayan sertifikalar kullanmak da yaygın bir greenwashing örneğidir. Bu tür sertifikalar, tüketiciyi yanıltmak amacıyla kullanılabilir. Örneğin IKEA  dünyadaki en büyük ahşap tüketicisidir ve kereste tüketimi son on yılda iki katına çıkmıştır. Earthsight tarafından yapılan bir araştırma, IKEA'nın ayılar, vaşaklar, kurtlar ve bizonlar gibi nesli tükenmekte olan hayvanlara ev sahipliği yapan Ukrayna'nın Karpat bölgesindeki ormanlardan yasadışı yollarla temin ettiği kayın ağacından sandalyeler ürettiğini ortaya çıkardı. Buna rağmen IKEA sürdürülebilirlik referansları açısından dünyanın en iyileri arasında yer almaktadır.

Çevre Dostu Bir Ürüne Odaklanmak: Bir şirketin genel olarak çevreye zarar veren birçok uygulaması varken, yalnızca bir ürününü "çevre dostu" olarak tanıtarak bu imajı yaratması. Örneğin, bir otomobil markasının sadece elektrikli aracını yeşil olarak tanıtması, ancak genel araç üretiminin çevreye zararlı olması. Örneğin HSBC, Birleşik Krallık'ta fosil yakıtları finanse eden bankalar arasında 13. sırada yer alıyor. Ve hala termal kömür madenciliği gibi karbon ağırlıklı endüstrileri finanse ediyor. Yine de hala HSBC markası dünyada çevre dostu bir banka imajı oluşturmak için reklamlar yayımlıyor.

Karbonsuzlaşma İddiaları: Şirketlerin karbon ayak izlerini sıfırladığını iddia etmeleri, ancak gerçek karbon denetiminden kaçmaları veya bu hedefe ulaşmadan sadece "karbonsuz" olduklarını ilan etmeleri. Örneğin 2020 yılının başlarında Ryanair, İngiliz halkına kendisini Avrupa'nın “en düşük emisyonlu havayolu şirketi” olarak duyurdu. Bu iddia doğru olmadığı gerekçesi ile İngiltere'nin Reklam Standartları Kurumu tarafından derhal yasakladı.

Hangi Sektörlerde Sıklıkla Kullanılmaktadır

Greenwashing genellikle aşağıdaki sektörlerde sıkça karşılaşılan bir durumdur:

Moda ve Tekstil: Moda endüstrisi, çevreye zarar veren büyük bir sektördür. Ancak pek çok marka, sürdürülebilir koleksiyonlar sunduğunu iddia ederek, çevre dostu imajı yaratmak için greenwashing uygulamaktadır. H&M, Zara, Shein, Adidas vs.

Otomotiv: Elektrikli araçlar gibi çevre dostu araçlar üretildiği için, otomotiv sektörü de sıklıkla greenwashing uygulamalarına sahne olabilmektedir. Özellikle geleneksel içten yanmalı motorlu araç üreticileri, çevre dostu olduklarını vurgulamak için bu tür stratejiler kullanabilirler. Volkswagen, toyota, suzuki, GM vs.

Gıda ve İçecek: Gıda ürünleri ve içecek markaları, organik, doğal veya sürdürülebilir kaynaklardan elde edildiği iddialarıyla greenwashing yapabilirler. Gerçekten sürdürülebilir olmayan bir tarımsal üretim veya işleme süreci kullanıyor olabilirler. Nestle, Keurig, Starbucks vs.

Enerji ve Petrol: Çevre dostu enerji üretimi yapan şirketler, çoğunlukla kendi enerji kaynaklarını yeşil bir şekilde sunduklarını öne sürerler. Ancak çoğu zaman, karbon salınımını azaltmaya yönelik ciddi adımlar atılmamış olabilir. Aramco, Chevron, BP, Shell, TotalEnergies, ExxonMobil vs.

Kozmetik: Kozmetik sektöründe de greenwashing sıkça görülür. "Doğal içerikler", "organik" etiketleriyle markalar, ürünlerini çevre dostu olarak tanıtırken, içeriklerinin ya da üretim süreçlerinin çevreye olan etkilerini göz ardı edebilirler. Yves Rocher, L'Oréal, Procter & Gamble (P&G), Unilever, L'Occitane vs.