Tröst (Kartel) Nedir? Tröst Anlaşması Örnekleri

Ancak, bazı tröst anlaşmaları tarihsel olarak büyük ve etkili olmuştur. Bu anlaşmalar, belirli bir pazarda egemenlik kurmayı amaçlayan şirketlerin oluşturduğu stratejik işbirlikleridir. Aşağıda, tarihteki bazı önemli tröst anlaşmalarına örnekler bulunmaktadır:

1. Standard Oil (John D. Rockefeller)

Sektör: Petrol
Dönem: 19. yüzyıl sonları - 20. yüzyıl başları
Açıklama: John D. Rockefeller'in kurduğu Standard Oil, 19. yüzyılın sonlarına doğru petrol endüstrisinde bir tröst oluşturdu. Şirket, petrolün arıtılması, taşınması, dağıtımı ve satışında o kadar büyük bir güce sahipti ki, ABD'deki tüm petrol işinin yaklaşık %90'ını kontrol ediyordu. Standard Oil, fiyatları manipüle etmek ve rakiplerini piyasadan dışlamak için agresif taktikler kullanıyordu. 1911'de, ABD hükümeti antitröst yasalarını ihlal ettiği gerekçesiyle Standard Oil’i parçaladı ve daha küçük şirketlere ayırdı.
Sonuç: Standard Oil'in parçalanması, petrol endüstrisinin daha rekabetçi hale gelmesini sağladı.

2. American Tobacco Company

Sektör: Tütün
Dönem: 1890'lar - 1911
Açıklama: American Tobacco Company, 1890'larda Amerikan tütün endüstrisinde bir tröst haline gelmişti. Şirket, tütün endüstrisindeki pek çok küçük üreticiyi birleştirerek pazarın büyük bir kısmını kontrol etti. Rekabeti ortadan kaldıran bu tröst, fiyatları manipüle etme ve pazar payını kontrol etme gibi uygulamalara başvuruyordu.
Sonuç: 1911'de ABD Yüksek Mahkemesi, American Tobacco Company’yi antitröst yasaları çerçevesinde parçalayarak birçok küçük tütün şirketine ayırdı.

3. U.S. Steel (J.P. Morgan)

Sektör: Çelik
Dönem: 1901
Açıklama: 1901'de, Amerikalı finansör J.P. Morgan, büyük çelik üreticilerini bir araya getirerek U.S. Steel şirketini kurdu. Bu dev şirket, çelik endüstrisinin %60’ını kontrol ediyordu ve rakiplerini yok etmek için agresif stratejiler uyguladı. U.S. Steel, piyasadaki fiyatları belirleyen, tekelleşmiş bir pazar gücüne sahipti.
Sonuç: ABD hükümeti, U.S. Steel'in tröst oluşturduğunu iddia ederek şirketin faaliyetlerine karşı antitröst soruşturmaları başlattı. Ancak, şirket bölünmedi; bunun yerine, daha güçlü düzenlemeler getirildi.

4. Microsoft (1990'lar)

Sektör: Yazılım
Dönem: 1990'lar - 2000'ler
Açıklama: 1990'larda, Microsoft, bilgisayar işletim sistemi pazarının %90'ından fazlasını elinde tutuyordu ve özellikle Windows işletim sistemiyle büyük bir rekabet avantajı sağladı. Şirket, rakiplerine karşı fiyatları manipüle ederek ve yazılım ürünlerini paketleyerek pazarda haksız bir avantaj elde etti. Microsoft’un Internet Explorer tarayıcısını, Windows işletim sistemiyle birlikte zorla yüklemesi, antitröst yasalarına aykırı olarak kabul edildi.
Sonuç: ABD hükümeti, Microsoft’a karşı bir antitröst davası açtı ve 2001'de şirket, pazarı manipüle etmeyi sonlandırmaya yönelik düzenlemelerle karşı karşıya kaldı. Microsoft, şirketin pazar egemenliğini azaltmaya yönelik çeşitli stratejiler uygulamak zorunda kaldı.

5. OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries)

Sektör: Petrol
Dönem: 1960’lar - Günümüz
Açıklama: OPEC, petrol üreten ülkelerin oluşturduğu bir karteldir. OPEC, üye ülkelerinin petrol üretim miktarlarını sınırlayarak petrol fiyatlarını kontrol etmeye çalışmaktadır. OPEC’in piyasaya müdahalesi, üretim kotası belirleme ve fiyatları düzenleme gibi faaliyetler tröst (kartel) olarak kabul edilir. OPEC'in bu stratejileri, özellikle 1970'lerde, petrol krizlerine yol açmış ve dünya ekonomisini etkilemiştir.
Sonuç: OPEC, dünya petrol piyasasında önemli bir rol oynamaya devam etmektedir, ancak uluslararası düzenlemeler ve alternatif enerji kaynaklarının artan popülaritesi, OPEC’in kontrolünü sınırlamıştır.

6. AT&T (American Telephone & Telegraph)

Sektör: Telekomünikasyon
Dönem: 1980'ler
Açıklama: AT&T, 20. yüzyılın ortalarından itibaren ABD telekomünikasyon pazarının neredeyse tamamını kontrol ediyordu. Şirket, telefon hatları, cep telefonları ve telekomünikasyon hizmetlerinin çoğunu tekelleştirmişti. AT&T, diğer küçük şirketlerin pazara girmesini engelliyor ve fiyatları belirliyordu.
Sonuç: 1982'de ABD hükümeti, AT&T'yi antitröst yasalarına aykırı hareket ettiği gerekçesiyle bölmeye karar verdi ve şirket, birkaç küçük şirket haline getirildi.

7. Apple ve İTunes

Sektör: Dijital Müzik ve Yazılım
Dönem: 2000’ler
Açıklama: 2000'li yıllarda, Apple'ın iTunes mağazası, dijital müzik pazarını neredeyse tek başına kontrol ediyordu. Apple, müzik prodüktörleri ve sanatçılarla anlaşarak kendi platformunda müzik satışlarını domine etti. Ayrıca, müzik dosyalarının yalnızca iTunes formatında çalışmasını sağlayarak rakiplerin gelişmesini engelledi. Apple'ın bu stratejileri, pazar manipülasyonu ve rekabeti engelleme gibi tröst benzeri faaliyetler olarak eleştirildi.
Sonuç: Apple, antitröst soruşturmalarıyla karşı karşıya kaldı, ancak büyük bir dava sonucu platformun işleyişi değişmedi.

Tröst Anlaşmalarının Sonuçları

Tröst anlaşmaları genellikle rekabeti sınırladığı için olumsuz sonuçlar doğurur:

Fiyat artışları: Fiyatlar, tekelleşen şirketler tarafından belirlenir ve genellikle tüketiciye zarar verir.
İnovasyonun engellenmesi: Rekabetin azalması, yenilikçiliği ve geliştirmeleri engeller.
Piyasada adaletsizlik: Küçük işletmeler ve rakipler pazar dışında bırakılır.

Bu sebeplerle, antitröst yasaları, tröst ve kartel anlaşmalarına karşı sıkı denetimler ve cezalar öngörmektedir.